Uit het artikel van De Volkskrant 4 juni 2021:
Terwijl Europa het vaccinatietempo opschroeft, blijft het percentage gevaccineerden in lage-inkomenslanden landen ver achter. Het verschil is schrijnend: 42 procent van de Europeanen is gevaccineerd, vergeleken met 2 procent van de Afrikaanse bevolking. Vaccin-apartheid, noemen internationale organisaties als de Verenigde Naties dit.
Nederland en de Europese Unie gebruiken dezelfde argumenten om het WTO-voorstel niet te steunen. Maar die zijn gebaseerd op een aantal hardnekkige mythen.
Mythe 1
‘Het tijdelijk vrijgeven van patenten heeft geen zin, want het lost de andere knelpunten voor het bereiken van grotere vaccin-productiecapaciteit niet op.’
Dit is een drogreden. Het vasthouden aan patenten is het eerste grote knelpunt. Het overwinnen van dit obstakel maakt de weg vrij om gezamenlijk de volgende stappen te zetten om de productiecapaciteit te vergroten. Met alleen tijdelijke vrijgave van patenten kunnen andere farmaceuten nog niet gelijk vaccins produceren. Daarvoor is het essentieel dat vaccinontwikkelaars ook hun kennis en technologie over de productie delen. Dit kan onder meer middels een initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Covid-19 Technology Access Pool. Nu farmaceuten hier niet vrijwillig aan meedoen, wordt het tijd om af te dwingen dat zij hun kennis en technologie delen.
Mythe 2
‘Farmaceutische bedrijven hebben alle risico’s en investeringen op zich genomen en verdienen het daarom om miljarden winst te maken.’
Dit is niet waar. Het AstraZeneca-vaccin is bijvoorbeeld voor 97 procent gefinancierd met publiek geld. Ook het onderzoek naar andere coronavaccins is voor een groot deel betaald met publiek geld: minstens 93 miljard euro. En het risico voor de farmaceutische industrie was nihil door de bestellingen vooraf – de VS alleen al betaalden 12 miljard dollar. De bedrijven verdienen nu miljarden aan deze prestatie, zonder dat het ze lukt om genoeg (betaalbare) vaccins voor iedereen wereldwijd leveren.
Mythe 3
‘Er is niet voldoende capaciteit om vaccins op een veilige en goede manier te produceren, buiten een handjevol bedrijven in het Westen.’
Dit is wederom niet waar. Kundige, gecertificeerde farmaceutische bedrijven staan te trappelen om vaccins te produceren, maar de farmabedrijven met een vaccin op de markt houden dit tegen. WTO-directeur Ngozi heeft gezegd dat er voldoende productiecapaciteit is in landen zoals Pakistan, Bangladesh, India, Zuid-Afrika, Indonesië en Senegal. Lage-inkomenslanden moeten hun eigen vaccinproductiecapaciteit kunnen opbouwen en hoeven niet afhankelijk te zijn van liefdadigheid.
Mythe 4
‘Jezelf uitspreken voor het tijdelijk opschorten van patenten heeft geen zin, want de onderhandelingen hierover gaan toch te lang duren.’
Dit is de minst logische reden om het tijdelijk opschorten van patenten niet te steunen. Sinds het voorstel werd ingediend door Zuid-Afrika en India zijn de onderhandelingen in de WTO vastgelopen door toedoen van onder meer de EU en haar lidstaten. De onderhandelingen kunnen pas snel worden afgerond zodra blokkeerders zoals de Europese Unie en Nederland stoppen met hun vertragingstactieken.
Patenten zijn zeker niet het enige knelpunt op weg naar eerlijke toegang tot geneesmiddelen en vaccins. Maar ze zijn wel essentieel voor het toewerken naar een wereld waarin iedereen toegang heeft tot levensreddende vaccins en geneesmiddelen. Zoals recent geconcludeerd werd op de Global Health Summit in Rome: politiek leiderschap moet ook gaan over de eerlijke verdeling van middelen ter preventie van, bescherming tegen en herstel van pandemieën.
Uitzonderlijke tijden vragen om uitzonderlijke maatregelen. Nederland en de Europese Unie moeten zich daarom nu uitspreken voor het tijdelijk opschorten van patenten op coronavaccins.
Mariëlle Bemelmans is directeur van Wemos, Michiel Servaes is directeur van Oxfam Novib, Kees Zevenbergen is directeur van Cordaid.